ZAMEK W DĘBNIE

        ZAMEK W DĘBNIE JEST JEDYNYM ZACHOWANYM W POLSCE W PRAWIE NIEZMIENIONYM KSZTAŁCIE, OBIEKTEM PÓŻNOŚREDNIOWIECZNEJ ARCHITEKTURY ŚWIECKIEJ O CECHACH GOTYKU I RENESANSU. ZBUDOWANO GO W LATACH 1470-80 STARANIEM KASZTELANA KRAKOWSKIEGO JAKUBA ODROWĄŻA. OZDOBIONY JEST WYKUSZAMI I BASZTAMI, A WE WNĘTRZACH UNIKATOWYMI DEKORACJAMI KAMIENIARSKIMI. WNĘTRZA ZAMKOWE PEŁNIĄ ROLĘ MUZEUM I ZOSTAŁY WYPOSAŻONE W ZABYTKOWE MEBLE, SPRZĘTY, BIBELOTY I BROŃ. ZWIEDZAJĄCY MOGĄ, WIĘC WYOBRAZIĆ SOBIE JAK PRZED WIEKAMI MIESZKALI WŁAŚCICIELE ZAMKU. WYEKSPONOWANO TAKŻE POMIESZCZENIA GOSPODARCZE M.IN. KUCHNIĘ, SPIŻARNIĘ, CZY APTEKĘ, POKAZANA JEST TAKŻE KAPLICA ZAMKOWA ORAZ ZBROJOWNIA

A TAKŻE SKARBIEC.

       Zamek w Dębnie, będący najciekawszym zachowanym zabytkiem architektury późnego średniowiecza nie tylko na tym terenie ale również w Polsce, jest jedynym przykładem obiektu łączącego elementy stylu gotyku i renesansu, prekursorskim dla fundacji możnowładczych epoki Odrodzenia. Nowatorskie cechy, jakie odczytać się dają poprzez jego architektoniczną formę, to dążenie do nadania mu charakteru wygodnej i reprezentacyjnej rezydencji o tradycyjnych, lecz niewiele znaczących elementach obronnych, dekorowanej zendrówką oraz odkuwanymi w kamieniu obramieniami okien i drzwi, występującymi w obrębie baszt i malowniczych wykuszy a także w wielu wnętrzach. W r.1583 budowlę kupił Ferenc Wesselini, węgierski baron i szambelan dworu króla Stefana Batorego. Za jego czasów zamek nabrał późnorenesansowego wyglądu za przyczyną tynków elewacyjnych, sgraffit, attyki nad budynkiem warowni od strony północnej, malowideł i znanych tylko z wykopalisk ozdób kamiennych (m.in. portalu wejściowego). W Dębnie bawił wówczas wielki poeta i dramaturg węgierski  Balint Bałassi. W zamku właśnie napisał on dla urodziwej żony Ferenca Anny znakomity cykl liryków miłosnych zatytułowany „Do Celli”. Po śmierci Wesseliniego majątek przejął na pewien czas nieuczciwy dzierżawca Jan Fraksztyn, lecz już w r.1630 jego wnuk Zbigniew sprzedał go księżnej Teofili z Tarłów Ostrogskiej. Pani ta przekazała dobra dębińskie po 1647r. swemu bratu Zygmuntowi Aleksandrowi Tarło herbu Topór. Ród Tarłów, dokonujący szeregu zmian w obrębie zamku (m.in. likwidujący attykę nad budynkiem północnym, wstawiający nowy portal wejściowy w r.1722), przemieszkiwał w Dębnie do r.1759. Po kądzieli majętność objęli potem Lańckorońscy herbu Zadora. Zamek dawał chwile wytchnienia Maciejowi, wojewodzie bracławskiemu, panu również na niedalekim Melsztynie. Ten wielki posiadacz ziemski (władał 14 kluczami dóbr), zamierzający ponoć pretendować do tronu polskiego, zmarł tutaj w r.1789. Ziemie te były już wtedy pod panowaniem Austrii od czasów I rozbioru. Edyktem cesarskim grunty wsi podzielono na część pańską i gromadzką (wiejską). Gromada dysponowała własną kancelarią i miała pieczęć z wyobrażeniem głowy oślej. Syn Macieja Antoni, hrabia na „Państwie Dębno”, sprzedał je w r.1801 krakowskiej szlachciance Teresie z Rogawskich Rudnickiej. Ta z kolei, umierając w r.1823, przekazała dobra swej wychowanicy Teresie, żonie Józefa Alberta Jastrzębskiego herbu Ślepowron. Jednakże zamek był wówczas w dzierżawie u Jana Chryzostoma Spławskiego, który wraz z żoną Kunegundą w okresie po upadku powstania listopadowego wsławił się przechowywaniem w zamkowych zakamarkach uciekinierów zza kordonu rosyjskiego. Dopiero więc w r.1835 Jastrzębscy mogli objąć majętność w posiadanie, przeistaczając wkrótce, bo ok. poł. XIXw. swą nową siedzibę w romantyczną, neogotycką budowlę poprzez nakrycie spiczastymi hełmami jej baszt i wykuszy oraz dodanie murom zębatych krenelarzy. 

Wokół wzgórza założony został krajobrazowy park oraz stawy rybne. Tuż przed wybuchem II wojny światowej ostatni z Jastrzębskich, Stanisław, zdążył wyjechać z kraju. W r.1945 zamek upaństwowiono a majątek ziemski uległ parcelacji. Od chwili zakończenia długiego remontu w r.1978 budowla stała się siedzibą Oddziału Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Mieści się tu urokliwe muzeum wnętrz – mieszkalnych, reprezentacyjnych a także gospodarczych (unikatowych w skali kraju). Na terenie Dębna napotyka się liczne figury przydrożne. Najcenniejsze z nich pochodzą z XVIIIw. (Chrystusa Frasobliwego przy cmentarzu, św. Kingi nad Niedźwiedziem, św. Floriana przy szosie E 4 i św. Jana Nepomucena w parku zamkowym). Warta uwagi jest neogotycka kaplica Jastrzębskich z r.1906 zdobiona secesyjnymi witrażami na miejscowym cmentarzu, na którym znajduje się ponadto kwatera żołnierska z czasów I wojny światowej.

          OPRACOWALI UCZNIOWIE KOŁA INFORMATYCZNEGO POD OPIEKĄ  p. J.SACHA

 PUBLICZNA SZKOŁA PODSTAWOWA W NIEDŹWIEDZY GMINA DĘBNO.